Spread the love

Açıkçası Einstein’in genel görelilik kavramını çok detaylı bildiğimi iddia edemem. “Pop-science” seviyesinden hallice.. (O kadar da bilmiyorum diyenler: tık) Her ne kadar fizikle ilgili bir konu da olsa günlük hayata yansımasını kullanılabiliriz diye düşünüyorum. Mesela hafif yokuş bi kırmızı ışıkta durdunuz, ayak frende bekliyorsunuz. Hiç de ayağınızı frenden çekmediğiniz halde birden sanki araba geri gidiyormuş gibi hissettiniz mi? Eminim olmuştur (bana çok oluyor ). Ama aslında siz geri gitmiyorsunuz, yandaki arabanın sabırsız şoförü ileri gidiyor.

Einstein’a da olmuş mudur acaba?

İşte çok basit ve fiziki bir durum bile ne kadar “göreli” olabiliyor ve yanılsama içerebiliyor. Bu yüzden enflasyon, reel getiri vs. gibi soyut finansal ölçülerde benim kafam daha çok karışıyor. Sizinki?

Kime Göre, Neye Göre?

Bizim oğlana sorsanız 10 katlı bina yüksek der, bana sorarsanız da bir gökdelen yüksek derim. Mesela %25’leri gören ve şu an %20’ler seviyesindeki enflasyon yüksek mi? Bana sorarsanız yüksek, ama babam biz %100leri gördük evlat bu da yüksek mi diyor! İşte görelilik kavramını burada kullansak iyi olacak, neye göre kime göre yüksek?

Mahfi Eğilmez’in son yazısını okuyunca aklıma bu enflasyon karşılaştırmasını yazmak geldi (bayağıdır yazmadığım için aslında aklımda çok konu var, ama son giren ilk çıkıyor ) Hoca diyor ki:

  • 2000 yılında Dünya kişi başına gelir ortalaması 5.500 $, TR’nin 4.317 $
  • 2017 yılında Dünya kişi başına gelir ortalaması 10.680 $, TR’nin 10.546 $

Kişi başı gelirde sadece Türkiye rakamına bakınca “vay be, çok yükselmiş” diyecekken, Dünya’ya göre bakınca hocanın dediği gibi arpa boyu kadar.. İşte enflasyon için de bir “benchmark” yani karşılaştırma noktası kullanmalıyız.

Enflasyon Yüksek mi. Alçak mı?

Bence hem yüksek hem de alçak! Ama alçak kelimesini hakaret olarak kullanıyorum! Karşılaştırmalı ve göreli cevabı şu an ben de bilmiyorum.. Ama Mahfi hoca gibi yapalım, Dünya’ya göre bakalım ve birlikte görelim nedir enflasyonda durum.

Dünya vs Türkiye

Verileri IMF’nin websitesinden aldım. 1980’dan bu yana Türkiye ve diğer ülkelerin enflasyon oranları var, sağolsunlar belirli gruplar (Developing, AB, Dünya vs.) için ortalamayı da kendileri hesaplamışlar.

Ben de bizimle karşılaştırılabilecek 2 grup seçtim: Avrupa Birliği (AB) ve Dünya. Fakat asıl odaklanacağım, Dünya olacak çünkü AB biraz şey.. farklı.. Yalnız Mahfi Hoca gibi iki rakamı yan yana koyup karşılaştırmakla bitmeyecek bu iş! Çünkü 1980’den 2018’e sadece yüzde enflasyon oranlarıyla karşılaştırmak o kadar da kolay değil..

Örneğin; 90lar için Türkiye enflasyonu %75 ortalamasında gezerken, Dünya’da %20’lerde görünüyor. Fakat 2010larda bizde ortalama %9 iken aynı anda Dünya’da %3’lerde… Konu aynı; enflasyon, ama sanki elmayla armutu karşılaştırmak gibi!

Sonra aklıma bir fikir geldi, neden bizde Dünya’nın kaç katı enflasyon var gibi düşünmeyeyim dedim. Belki iktisatçılar katılmayacaklar bu karşılaştırma yöntemine ama daha iyi bir yol bulan varsa değerlendirelim.

Yüksek Standart

1980’den 2018’e geçen 39 yılda enflasyonumuz %100’leri de zorlamış, %6’ları da görmüş. İşte bu karşılaştırma zorluğunu azaltmak için yıllar boyunca yerli enflasyonumuzun Dünya ortalamasının “kaç katı” olduğunu hesaplayıp o gözle bakmaya çalıştım:

  • 39 yılın tamamının ortalamasına baktığımızda Türkiye’deki enflasyonun Dünyadakinin 4,5 katı olduğunu görüyoruz.
  • Yani Dünya’da enflasyon %5 ise Türkiye’de %22,5 olmuş demek. Veya Dünya’da %20 ise bizde %90 …
  • Fakat 1994-2003 arasındaki anormal yüksek enflasyon dönemini dışarda bırakınca ortalamada 2,7 kat fazla olduğunu belirtmeliyim.

Normale Dönüş

Alt alta rakamlar, sayılar.. Gelin işi grafiğe dökelim ve bence daha net bir resim ile görmeye çalışalım.

Eğer daha yakından görmek isterseniz grafiğe tıklayın, yazıya dönmek için de geri tuşu lütfen.

Önce biraz grafiği açıklayayım:

  • Mavi çizgi, ilgili yılda Dünya ortalamasının kaç katı enflasyonumuz olduğunu gösteriyor.
  • Yeşil çizgi, yukarıda da bahsettiğim 39 yıllık ortalamamızı 4,5’u sabit şekilde temsil ediyor.
  • Kırmızı çizgiyi ise 1994-2003 yılları arasında gördüğünüz istisna dönemi içermeyen ortalamamızı “2,7 kat” verebilmek için çizdim.

Dünyadan 10 veya daha fazla kat enflasyonumuz olduğu dönem dışında dikkat ederseniz hep kırmızı çizginin etrafındayız. Demek ki, enflasyon konusunda bir standardımız var! Dünya ortalamasının 2,7 katı bizim için “normal” enflasyon.

10 yıllık bir dönemde (1994-2003) normalin çok üstünü görürken, 2004-2013 arasında da normalimizin altında enflasyon yaşamışız. Ama 2017 ve 2018 ile birlikte tekrar yüksek enflasyona merhaba dediğimiz açıkça görülebiliyor.

Mesela; 2018’de Dünya enflasyonu %3,8 imiş, Türkiye’de normal bir enflasyon için 2,7 katı, yani %10,3 oranında enflasyon yaşamalıydık. Ama onun yerine Dünyanın 5 katından fazla ile %20,3 ü gördük.

O Kadar da Yüksek Değilmiş mil

Genel ortalamada Dünya’dan sadece 4,5 kat fazla olması kulağa çok da yüksek gelmiyor değil mi? Ama enflasyon birikimli giden bir güç, aynı bileşik faiz gibi. Örnek vereyim de, ne kadar fark olduğuna benim gibi ağzı açık bakın:

1980 yılında Türkiye’de, Dünya ortalamasındaki hayali ülkede ve

son olarak AB ortalamasındaki başka bir hayali ülkede 100 birim değerinde birer gömlek olsun. Gelin 39 yıllık sonuca bakalım:

  • Türkiye’de 1980’de 100 TL olan gömlek 2018 sonunda kaç TL olmuştur? Tamı tamına 27.509.577 TL, yazıyla yirmiyedi milyon beşyüzdokuz bin beşyüzyetmişyedi türk lirası!
  • Dünya ortalamasındaki hayali ülkede 1980’de 100 birim olan gömlek ise 5.337‘e ulaşmış…
  • AB ortalamasındaki diğer hayali ülkede ise 1980’de 100 birim olan gömlek sadece 905 olmuş.
  • Yani Dünya ile yılda 4,5 kat olan fark 39 yıl birikip sonunda 5.154 kata, AB ile 11 kat olan fark ise 30.380 kata ulaşmış.

İnanılmaz değil mi? Tabi biz paradan 6 sıfır attığımız için gömlek 27,5 TL sanıyoruz, giyersen 🙂

Sonuç ve Değerlendirme

Enflasyon 2017 ve 2018’de yüksekmiş. Neye göre? Dünyaya.

  • 39 yıllık genel ortalamada 4,5 kat,
  • 1994-2003 arası ortalamada 10 kat,
  • 2004-2014 arası ortalamada 2 kat,
  • Normalde ise 2,7 kat fazla enflasyonumuz var.

Bu tabloya göre 2018’de Dünya’nın 5 katından fazla enflasyon ile durum normal görünmüyor.

Son olarak ilginç bir soruyla bitireyim:

Türkiye’de;

  • 1993 yılında %104 olan enflasyon mu?
  • 2018’de %20,3 oranındaki enflasyon mu daha yüksek?

Tüyo: Dünya enflasyonu 1993 yılında %32, 2018’de ise sadece

%3,8…

Not: Derdim kesinlikle politika, niye böyle oldu vs. fln değil. Ben sıradan vatandaş gözüyle mevzuyu anlamaya çalışıyorum sadece. Enflasyon nasıl düşer, doğru politikalar vs. hiçbir çözüm önerim hatta fikrim bile yok. Hocalarımız, ekonomistler zaten bunları her yerde 7/24 konuşuyor. Benim derdim; bir fani ve enflasyon-fobik olarak fotoğrafı anlayıp “korunma” yollarını düşünebilmek. Kolay değil, ama düşmanı tanımak da önemli! Bir sonraki yazıda korunmaya eğileceğim.

Not 2: Babama bu şekilde anlatmaya çalıştım ama %20’nin bizim için 2018 itibarıyla yüksek bir enflasyon olduğuna ikna edemedim! Siz okuyuculara ne kadar mesajı aktarabildim, bilemiyorum        Ben zaten yüksek olduğunu

biliyordum diyenler için de en azından vakit kaybı yerine görüşlerini ispatlayıcı kaynak olabilmiştir umarım.

Mr. Milyoner

Yazıyı beğendiyseniz diğer popüler yazılarım:

Yeni yazılar için Twitter, Facebook ve Instagram hesaplarından takipte kalın!

Beğendiyseniz lütfen sosyal medyada paylaşın! Soru ve görüşlerinizi de yorum olarak bırakın! Teşekkürler